امر به معروف رفاقتی، امر به معروف خیابانی
شاید بشه امر به معروف رو از حیثی به دو دسته رفاقتی و خیابانی تقسیم کرد. به نظر میاد بیشتر نقدایی که به دوستان نقل کننده خاطرات وارد میشه ناشی از تفاوت قائل نشدن بین این دو نوع امر به معروف هست. یعنی دوستان منتقد از امر به معروف خیابانی انتظار رفاقتیش رو دارن و اینه که نمیتونن قضیه رو هضم کنن.
یه کم توضیح بدم: شما یه بار با رفیقت طرفی که احیاناً مرتکب منکری هم هست. شما به اندازه کافی وقت و شرایط داری که به مرور با اتخاذ روشهای مناسب، راهی رو انتخاب کنی که در حد اعلای رأفت این رفیق رو ازین کار زشتش دور کنی که در این صورت اگه با بیحوصلگی زود بری سر اصل مطلب و احیاناً خیلی رک مسائل رو مطرح کنی، شاید خیلی مناسب نباشه.
اما در مورد امر به معروف خیابانی ما با یه منکر در سطح جامعه طرفیم. همونطور که بارها سر این مسئله بحث کردیم، مهمترین رکن تأثیر گذاری اینجا شاید به نوعی مبارزه هنجاری با منکر هست. یعنی با ابراز نظر منفی نسبت به بروز یه رفتار از طرف به صورت مکرر، ما سعی میکنیم این منکر رو برای طرف تبدیل به یه ضد هنجار کنیم. هر چند که در این روش هم باید مراعات «قول لیّن» و مراحل پله به پله بشه، ولی نباید این رو فراموش کرد که کل زمان در اختیار برای انجام این واجب چیزی کمتر از «ده ثانیه»س. یعنی نمیشه و نباید انتظار داشت که در این نوع، ما اول یه دوره برای یارو جریانشناسی بریم، بعد باهاش طرح رفاقت بریزیم و دوتا بستنی بزنیم تو رگ و بعد بهش یه جوری غیر مستقیم بفهمانیم که فلان کارش حرامه.
نکته خیلی مهم:
دوستانی که به این روش انتقاد دارن چند آیه قرآن رو باید برای ما توجیه کنن. من چند تاش رو این طور یادمه:
وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ تَعْرِفُ فِي وُجُوهِ الَّذِينَ كَفَرُوا الْمُنكَرَ يَكَادُونَ يَسْطُونَ بِالَّذِينَ يَتْلُونَ عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا
و چون آيات روشن ما بر آنان خوانده مىشود در چهره كسانى كه كفر ورزيدهاند [اثر] انكار را تشخيص مىدهى چيزى نمانده كه بر كسانى كه آيات ما را برايشان تلاوت مىكنند حملهور شوند سوره حج آیه 72
طبق آیه بالا، واکنش منفی و خشونت آمیز کسانی که مورد عرضه آیات خدا قرار گرفتن، یه امر کامل محتمل هست. البته امیدوارم نگید که شما عامل منکر رو با الذین کفروا یکی کردید. غرض اینکه واکنش منفی طرف مقابل لزوماً به معنای نادرست بودن شیوه طرف حق نیست.
وَإِذَ قَالَتْ أُمَّةٌ مِّنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا قَالُواْ مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ
و آنگاه كه گروهى از ايشان گفتند براى چه قومى را كه خدا هلاككننده ايشان استيا آنان را به عذابى سخت عذاب خواهد كرد پند مىدهيد گفتند تا معذرتى پيش پروردگارتان باشد و شايد كه آنان پرهيزگارى كنند . سوره اعراف آیه 164
در این آیه، از صحبت بعضی مؤمنین که از بیتأثیری ظاهری نهی از منکر ناهیان از منکر تعجب کردن رو نقل میکنه که با توجه به سیاق آیه و همچنین آیه بعدی قضاوت قرآن به نفع ناهیان از منکر هست. غرض از بیان این آیه همونطور که ضمنی اشاره شد اینه که بیتأثیری ظاهری دلیلی بر سلب مسئولیت که طبیعتاً قسمت عمدهش زبانی بوده نمیشه.
مسأله بعد که باید حتماً مورد توجه قرار بگیره اینه که دوستانی که به این روش انتقاد دارن لطف کنن و حتماً روش جایگزینش رو با ذکر دلیل و مبنا بیان کنن تا در موردش بحث بشه و اگه به نظر منطقی آمد فکر نکنم کسی روی روش خودش تعصبی داشته باشه. البته به قول شریعتمداری کیهان، هرچند که در این زمینه گفتنیهای بسیار دیگری هم هست، اما فعلا به همین مقدار بسنده میکنیم.